“`html

İç Anadolu’da Meyve Üretiminde Zirai Don Tehlikesi

İç Anadolu’nun kayısı, kiraz ve elma ağaçları ile Ege ve Trakya’nın üzüm bağları, Karadeniz’in fındık tarlaları, Çukurova’daki narenciye bahçeleri ve Doğu Anadolu’daki badem ile ayva üretimi ciddi bir tehdit altında.

Sıcaklıklardaki ani düşüş, Türkiye genelinde birçok tarımsal üründe büyük kayıplara neden oldu.

Son beş gün içerisinde pek çok bölgede sıcaklık sıfırın altına inmeye başladı ve ilk tahminlere göre en az 36 il zirai dondan olumsuz etkilendi.

Ziraat odaları ve üreticiler, durumu bir afet olarak değerlendirdi. Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı ise bunun tarihin en büyük zirai don olaylarından biri olduğunu ifade etti.

Yumaklı, 12 Nisan tarihli açıklamasında, “Son üç günde bazı bölgelerde sıcaklık eksi 15 dereceye kadar düştü ve son 30 yılın en düşük sıcaklık değerleri kaydedildi.” dedi.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 15 Nisan’da, hasar tespit çalışmalarının tamamlanmasının ardından durumun netleşeceğini belirtti.

BBC Türkçe, Tarım ve Orman Bakanlığı Bakan Müşaviri Dr. Ali Recep Nazlı ve Ziraat Mühendisleri Odası Başkanı Baki Remzi Suiçmez ile zirai donun çiftçilerin hasadı ve fiyatları üzerindeki potansiyel etkilerini değerlendirdi.

Etki Altında Kalan Meyve Türleri

Uzmanlar, birçok üründe “yok yılı” yaşanabileceği konusunda uyarıyor. Bunun sonucunda, fiyatlarda artış olacağı ve enflasyonun da olumsuz etkileneceği öngörülüyor.

Cumhurbaşkanı Erdoğan, hububat, baklagiller ve yağlı tohumlar konusunda yurt içi gıda arzını olumsuz etkileyecek bir durum olmadığını belirtti. Ancak -17 derecelik sıcaklıklardan etkilenen bazı bölgelerde kayısı, üzüm, elma, şeftali ve nektarin gibi meyvelerde farklı derecelerde hasar oluştuğunu aktardı.

Malatya Ticaret Borsası Başkanı Ramazan Özcan, yılda 500 milyon dolar gelir sağlayan kayısıların tamamının kaybedildiğini duyurdu.

Ulusal Fındık Konseyi (UFK) Yönetim Kurulu Üyesi Sebahattin Arslantürk, zirai donun yanı sıra zararlı türlerin etkisiyle fındık üretiminde yaklaşık 200 bin ton hasar olduğunu belirtti.

Elma üretiminde öne çıkan Karaman’da, eksi 11 derece sıcaklıklar üretimi olumsuz etkiledi. Manisa’nın Saruhanlı, Alaşehir ve Salihli bölgelerinde ise üzüm bağlarına don vurdu; Salihli Ziraat Odası Başkanı Cem Yalvaç, bazı yerlerde hasarın %100’e kadar çıktığını bildirdi.

Aynı Sezonda Üç Kez Zirai Don Olayı

Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) Genel Müdürü Ahmet Güldal, sosyal medya üzerinden yaptığı paylaşımla, zirai don felaketinin birçok bölgede etkili olduğunu açıkladı.

Meteoroloji Genel Müdürlüğü, Türkiye’nin pek çok yerinde zirai don riskinin devam ettiğini ve üreticileri bu konuda uyardı.

Neden bu yıl tarımsal üretimdeki zirai don olayları bu denli ciddi sonuçlar doğurdu? BBC Türkçe‘ye konuşan Dr. Ali Recep Nazlı, bu yıl boyunca aynı üretim döneminde üç kez zirai don olayı yaşandığını vurguladı:

“Türkiye’nin pek çok bölgesi etkilendi. Bazı yerlerde zirai donun şiddeti oldukça yüksekti.” dedi.

“Tüm bu faktörler bir araya geldiğinde, üretim üzerindeki olumsuz etki artmış oldu. Başka bir deyişle, tek bir don olayıyla sınırlı kalmadık.” şeklinde konuştu.

Nazlı, buna rağmen bu yılki tarımsal üretimde büyük kayıplar olduğu söyleminde bulunmak için henüz erken olduğunu belirtti.

Çiftçilerin Zarar Gören Ürünleri Ne Olacak?

Tarımsal üretim sigortası, devlet destekli tarım sigortası TARSİM aracılığıyla yapılıyor.

TARSİM’e kayıtlı çiftçilerin sigorta bedelinin %50 ila %67’sinin devletten karşılandığı belirtiliyor. Ancak Türkiye’deki çiftçilerin sigortalılık oranı oldukça düşüktür.

Nazlı, bitkisel üretimde tarımsal sigortalılık oranının %23, seracılıkta ise %25 seviyesinde olduğunu ifade etti. Türkiye genelinde bir milyondan fazla çiftçi hâlâ TARSİM’e kayıtlı değil.

Peki, sigortası olmayan çiftçilerin maddi kayıpları nasıl telafi edilecek?

Cumhurbaşkanı Erdoğan, zirai don sigortası olmayan çiftçilerin zararlarının hasar oranına göre karşılanması için çalışmaların başlatıldığını ifade etti. Erdoğan, “Hükümetimiz tüm imkanlarıyla çiftçilerimizin yanındadır.” dedi.

Nazlı, 2021 yılındaki kuraklık sonrası benzer bir uygulama yapıldığını hatırlatarak, zarar boyutunun belirlenmesinin ardından destek mekanizmalarının devreye alınacağını bildirdi:

“Tarım Bakanlığı ve TARSİM uzmanları, sahada zarar boyutlarını tespit etmek için çalışıyor. Zararın boyutu netleştikçe, nasıl bir yol haritası izleneceği de belli olacaktır.” dedi.

Üretim Düşecek, Gıda Fiyatları Yükselecek

BBC Türkçe’ye açıklamalarda bulunan Ziraat Mühendisleri Odası Başkanı Baki Remzi Suiçmez, çiftçilerin kaybını daha gerçekçi bir şekilde değerlendirmek gerektiğinin altını çizdi.

21-25 Şubat tarihlerinde Hatay, Adana ve Mersin’de yaşanan zirai donun hasar tespiti henüz tamamlanmadı. Suiçmez, çiftçilere ödemelerin hızla yapılması gerektiğini vurguladı:

“Üretim azaldığında, gıda fiyatları artacak ve bazı ürünlerde ihracat gelirleri düşecek.” dedi.

“Gelecek yıllarda da üreticilerin ayakta kalmasını sağlamak için ek desteklerin verilmesi elzem.” şeklinde ekledi.

2014 yılında meydana gelen büyük zirai don olayından sonra tarımsal üretimin toparlanmasının uzun sürdüğünü hatırlatan Suiçmez, tarımın iklime duyarlı bir sektör olduğunu vurgulayarak, özel önlemler alınması gerektiğini belirtti.

İklim değişikliği nedeniyle geçen zamanda tarımı olumsuz etkileyen olayların tekrar yaşanabileceğine dikkat çeken Suiçmez, mevcut politikaların yetersiz kaldığını savunuyor:

“Tarım Kanunu’na göre tarıma toplam destek bütçesi, gayri safi milli hasılanın yüzde birinden az olamaz.” diyerek, “615 milyar TL’lik bir desteğe ihtiyacımız varken, bütçeden tarıma ayrılan miktar 135 milyarda kaldı. Destekler karşılıksız kalıyor ve geç ödenen yardımlar enflasyon nedeniyle değer kaybediyor.” şeklinde eleştirisini dile getirdi.

“Donun etkisiyle fiyatların artış göstermesini bekleyebiliriz, ancak gıda enflasyonu konusunda donu tek sebep olarak görmemeliyiz. Zaten don olmadan sebze ve meyve fiyatları yüksekti.” dedi.

Çiftçilerin Kredi Borçları Artıyor

Suiçmez, çiftçilerin üretim için bankalardan ve Tarım Kredi Kooperatiflerinden kredi aldığını belirtti ve çiftçilerin borçlu olma oranının giderek arttığını vurguladı:

“BDDK’nın verilerine göre, çiftçilerin toplam kredi borcu 950 milyarı buldu. Ayrıca, haciz ve icraya alınan takipteki kredi oranı geçen yıla göre iki kat artarak 4,9 milyar TL’ye ulaştı.” dedi.

“Yıllardır süregelen gıda enflasyonuyla mücadele ederken, donun eklenmesi üreticilerin alandan çekilmesine yol açabilir.” diye uyarıda bulundu.

“Dışa bağımlı, yetersiz destekleyen ve özelleştirmenin getirdiği serbest piyasa modeli değiştirilmelidir. Ayrıca iklim değişikliğiyle ilgili ek önlemler alınması zorunludur.” şeklinde sözlerini sürdürdü.

Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) Başkanı Rıfat Hisarcıklıoğlu, zirai don felaketinin tarımsal üretimde meydana getirdiği zararın ciddi olduğunu vurgulayarak, çiftçilerin desteklenmesi gerektiğini ifade etti.

Hisarcıklıoğlu, kamudan ek desteklerin yanı sıra Ziraat Bankası ve diğer tüm bankalardan çiftçilerin borçlarının faizsiz olarak ertelenmesini talep etti.

Suiçmez, bu durumun sanayi açısından kritik olduğunu belirterek, “Eğer üretici üretim yapmazsa, sanayici neyi işleyecek, ihracatçı neyi yurtdışına gönderecek?” diye ekledi.

Alınan Önlemler Etkili Oldu Mu?

Birçok çiftçi, don sırasında meyve bahçelerinde ateş yakarak veya ağaçların üzerine naylon örtüler sererek önlem almaya çalıştı. Bununla birlikte, saman yakma, sulama yoluyla ısıyı artırma ve sisleme yöntemleri de sıkça uygulandı.

Nazlı, sıcaklıkların ani ve aşırı düşmesi durumlarında bu yöntemlerin etkili olmayacağını dile getirdi:

“Düşük sıcaklığın ne kadar süre sürdüğü de önemlidir. Eğer düşük sıcaklık 10-15 dakika sürüyorsa etkisi hafif olabilir, ancak birkaç saat boyunca sürüyorsa zarar oldukça belirgin hale gelir.” dedi.

Nazlı, tarımın varlık riski bulunduğu hususunda uyararak, bakanlık ve ilgili kurumların bu sorunla başa çıkabilmek için çeşitli yollar geliştirdiğini ve çiftçilere düzenli eğitim verildiğini açıkladı.

Özellikle, “Zorlu iklim koşulları ve iklim değişikliği nedeniyle dayanıklı ürünler yetiştirip geliştirme çalışmalarımız devam ediyor.” diye ekledi.

Nazlı, don olaylarının yaşandığı günlerde ürünlerin üzerine serpilmesi gereken kil ürünleri, don pervaneleri ve bitki antifriz ürünleri üzerinde de araştırma ve geliştirme faaliyetlerinin sürdüğünü aktardı.

“`